کنتاکتور یکی از آن دسته ابزار کنترلی است که عملکرد نرمال مدارهای برقی را تنظیم می‌کند. در این قطعه بسیار کاربردی و مؤثر در حفاظت از مدارهای الکتریکی، از یک ساختار ویژه برای قطع و وصل خودکار برق استفاده شده است. به نحوی که می‌تواند در موارد تغییر ناگهانی میزان جریان الکتریکی، به علل مختلف، وارد عمل شده و با قطع جریان برق از آسیب به اجزای مدار جلوگیری کند. البته این صرفاً توضیحی بسیار ساده و سطحی از نحوه عملکرد این وسیله است که به فراخور هدف یادداشت به ذکر آن پرداختیم. ما قصد داریم تا در این یادداشت، به جای تمرکز بر ساختار و نحوه عملکرد کنتاکتور آمپر بالا، بر برخی از نواقص احتمالی آن تمرکز کنیم. همانطور که از عنوان یادداشت پیداست هدف اصلی پرداختن به خرابی کنتاکتور در حالت چسبیدن کنتاکت و سوختن بوبین‌هاست. پس اگر شما نیز در رابطه با علل یا چگونگی ایجاد این نقص در کنتاکتورها کنجکاو هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتها با ما همراه باشید. این یادداشت با اتکای به بخش کوچکی از دانش و تجربه کارشناسان شرکت اسپیداد تهیه شده است.
مروری بسیار کوتاه؛ کنتاکتور چیست؟
کنتاکتورها در اصل کلیدهایی الکترومغناطیسی هستند که با به کار گرفتن میدان الکتریکی ناشی از عبور جریان برق در سیم‌پیچ، امکان قطع و وصل خودکار جریان را ممکن می‌سازند. به بیانی ساده‌تر، می‌توان گفت شما با یک قطعه حفاظتی با امکان قطع و وصل خودکار جریان روبرو هستید که بر اساس قطع و وصل میدان مغناطیسی ایجاد شده است. ساختار کنتاکتور از چهار جزء اصلی تشکیل شده که در اینجا صرفاً به ذکر اسامی آن‌ها بسنده می‌کنیم.
• بوبین
• تیغه کمکی
• رله حرارتی
• تیغه
• محفظه(باکس)
البته در ادامه به فراخور هدف متن، سعی می‌کنیم تا توضیحات بیشتری در رابطه با بوبین و نحوه عملکرد آن ارائه کنیم.
مقصود از چسبیدن کنتاکت‌ها چیست؟
در اولین گام و به منظور درک بهتر بحث، بد نیست به این پرسش پاسخ دهیم که اساساً مقصود از چسبیدن کنتاکت‌ها در یک کنتاکتور چیست؟ چسبیدن کنتاکت یک اصطلاح فارسی و معادلی برای اصطلاح انگلیسی (Contact Sticking) است. منظور از چسبیدن کنتاکت‌ها در این قطعه، ایجاد شرایطی است که در آن، امکان قطع ارتباط یا گاهاً وصل ارتباط بین ترمینال‌های ورودی و خروجی از بین می‌رود. به بیانی دیگر می‌توان گفت اساساً وسیله کارایی خود را از دست می‌دهد. کنتاکتورها در لحظه تلاش برای باز یا بسته شدن(مقصود قطع و وصل جریان است)، با این مشکل مواجه خواهند شد. جرقه‌های کوچکی که به آن‌ها می‌توان قوس‌های جزئی نیز گفت، به علل مختلفی در تعدد دفعات قطع و وصل ارتباط بین پلاتین‌ها و ترمینال‌ها، ایجاد خواهند شد. این جرقه‌ها در بلندمدت منجر به خوردگی فلز شده و این بستر فلز که با وضعیت خوردگی مواجه شده، حالت خاصی پیدا می‌کند؛ حالتی که از قطع و وصل درست جریان برق جلوگیری می‌کنند. البته این کلیاتی در رابطه با این مشکل بوده و در ادامه به تفصیل عوامل چسبیدن کنتاکتور را در کنار هم مرور می‌کنیم. اما به سراغ یکی از پرسش‌های اصلی متن برویم.
علت چسبیدن کنتاکت‌ها در کنتاکتور چیست؟
چسبیدن کنتاکت‌ها عوامل متعددی دارد؛ از جمله آن‌ها می‌توان حتی به علل ساختاری و متریال مورد استفاده در کنتاکت‌ها اشاره کرد. اما یکی از متداول‌ترین علل رخ دادن چنین نقصی، عبور جریان بیش از حد مجاز است. اگر جریانی بیش از مقدار نرمال از کنتاکت‌های اصلی عبور کنند، آن‌ها پس از مدتی مطابق یک قانون فیزیکی بدیهی، با افزایش دمای شدید مواجه شده و ممکن است حتی به درجه ذوب شدن برسند. در این حالت است که گفته می‌شود کنتاکت‌ها گرم کرده‌اند. گرم کردن کنتاکت‌ها، گاهاً در یک مدت زمان طولانی و گاهاً به صورت آنی، منجر به چسبیدن کنتاکت‌ها در کنتاکتور خواهد شد. از سوی دیگر سوئیچینگ یا همان قطع و وصل در جریان‌های بالا، اتصال کوتاه یا اشتباه در بستن ستاره/مثلث، برخی دیگر از عواملی هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد. هر یک از این عوامل با شدت و ضعف خاصی، هم در بلندمدت و بر اثر تکرار مستمر و بیش از حد ممکن است به ایجاد نقص و خرابی منجر شوند و هم گاهی حتی به صورت آنی خرابی را ایجاد می‌کنند.
به عنوان مثال اگر کنتاکتور اشتباهاً بر اساس مقادیر (AC-1) در کاربرد موتور انتخاب شود، پس از مدتی با چسبیدن کنتاکت‌ها مواجه خواهد شد. به طور نرمال، باید انتخاب بر اساس مقادیر (AC-3) انجام شود. بخاطر اینکه اساساً انتخاب کنتاکتور باید در تناسب با جریان و باری که از خود عبور می‌دهد صورت پذیرد. از اساس دقت در انتخاب و خرید کنتاکتور جریان بالا، سهم بسزایی در پیشگیری از بسیاری مشکلات و نواقص آتی دارد. در اغلب موارد خرابی کنتاکتور جریان بالا، به طور مستقیم یا غیرمستقیم از اشتباه در انتخاب و خرید ناشی می‌شود. به‌علاوه در حل این قسم مشکلات باید برخی نکات دیگر را نیز مدنظر داشت. مثلاً اگر یک اتصال کوتاه رخ داده و چسبیدن کنتاکت‌ها به این مسئله مرتبط باشد، ابتدا باید علت وقوع اتصال کوتاه بررسی شود. زیرا رفع مشکل چسبیدن کنتاکت‌ها در کنتاکتور، بدون پرداختن به علت اتصال کوتاه، هیچ کاربردی نداشته و صرفاً یک راه‌حل مقطعی است. در بسیاری مواقع علتی که منجر به چسبیدن شده، خود وابسته به مجموعه علل و ریشه‌های مختلفی است و باید در اندیشه رفع کامل مشکل باشید.
پیش از پرداختن به سوختن بوبین؛ بوبین چیست؟
این بار نیز به منظور درک بهتر وضعیت و توضیحات ارائه‌شده در مورد سوختن بوبین، اجازه دهید با یک پرسش جانبی اما بسیار مهم و راهگشا آغاز کنیم؛ بوبین چیست؟ بوبین یکی از اجزای اصلی در ساختار کنتاکتور است که از یک هسته مغناطیسی و سیم‌پیچ تشکیل شده است. بوبین با استفاده از هسته فلزی که دارد، از میدان مغناطیسی ناشی از عبور جریان در سیم‌پیچ‌ها استفاده کرده و نیروی لازم برای اتصال فیزیکی کنتاکت‌ها را فراهم می‌کند. این یعنی خود عبور جریان برق و مختصات مربوط به جریان و میدان، به طور مستقیم با تنظیم شیوه عبور جریان در ارتباط هستند. حال پس از یک آشنایی کلی با عملکرد و ماهیت بوبین، نوبت به پرسش اصلی این بخش رسیده است.
علت سوختن بوبین چیست؟
یکی از شایع‌ترین علل سوختن بوبین در کنتاکتور آمپر بالا، اعمال ولتاژ با مختصات نامناسب به دو سر آن است. به عنوان مثال اگر ولتاژی بیش از حد نرمال و شدیداً بالا به طور ناگهانی به بوبین وارد شود، منجر به سوختن آنی و لحظه‌ای آن شده و یا در مواردی در بلندمدت خرابی کامل را به همراه دارد. فراموش نکنید بوبین نیز به عنوان یک قطعه مؤثر در اعمال نیرو و بهره‌برداری از نیروی الکترومغناطیسی، در بلندمدت و در صورت تکرار اعمال ولتاژ غلط، دچار استهلاک شده و پس از گذشت یک زمان خاص خرابی خود را به صورت کامل نشان می‌دهد. به‌علاوه غبار یا سایر اشیای ریز و کوچک خارجی نیز در صورت تماس با بدنه بوبین و تجمیع بر روی پوسته آن، عامل سوختن بوبین خواهند شد. البته در این مورد نیز گاهاً غبار و جرم ایجادشده به طور کامل منجر به سوختن بوبین نخواهند شد، و صرفاً عملکرد صحیح آن را مختل می‌کنند. در اغلب این مواقع با یک تمیز کردن ساده و دقیق می‌توان قطعه را مجدد احیا کرد. شایان ذکر است که این غبار و اجزای ریز خارجی، در موقعیت‌های مختلفی از طریق درزها بسیار ریز و جزئی موجود در بدنه، به آن وارد می‌شوند.
در مورد سوختن بوبین و جلوگیری از آن نیز، بسیار مهم است که کاربر از مندرجات کاتالوگ و دفترچه راهنما پیروی کرده و آن را در جریان ولتاژ مناسبی قرار دهد. نباید فراموش کرد که تمام جزئیات عملکردی کنتاکتورها از طریق بروشورها، کاتالوگ‌ها و دستورالعمل‌های کاغذی در اختیار کاربر قرار می‌گیرند. بدیهی است که دقت به این مندرجات، حفظ سلامت و طول عمر قطعه را به همراه دارد.
آیا راهی برای پیشگیری از این اتفاقات وجود دارد؟
همانطور که گفته شد، اگر بتوانید علل درج‌شده در بخش پیشین را حذف کرده یا در جهت کنترل آن‌ها گام بردارید، ممکن است بتوان وقوع این نقش را به تأخیر انداخته یا به کلی از آن جلوگیری کرد. این در حالی است که در تولیدات برندهای معتبری مانند کنتاکتور (Ghisalba) ایتالیا، به‌وضوح شانس وقوع این قسم مشکلات پایین‌تر است. پیشگامان عرصه تولید کنتاکتور قدرت یا سایر انواع کنتاکتورها، راهکارهای عملی متعددی برای افزایش طول عمر بوبین‌ها و جلوگیری از چسبیدن کنتاکت‌ها ارائه کرده‌اند. از جمله این راه‌حل‌ها می‌توان به استفاده از موادی با ویژگی‌های خاص اشاره کرد. به عنوان مثال کنتاکتور (Ghisalba) ایتالیا، در تولید کنتاکت‌ها از مواد مرغوب و متمایزی مانند نقره-تنگستن، نقره-تنگستن کاربید، مس-تنگستن یا گرافیت نقره استفاده می‌کنند. این قسم مواد با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاصی که دارند، شانس وقوع این قسم اتفاقات و خرابی‌ها را کاهش می‌دهند. دقیقاً یکی از عللی که ما در هنگام پاسخ به پرسش‌های موجود در رابطه با خرید و قیمت کنتاکتور، به کنتاکتور (Ghisalba) ایتالیا ارجاع می‌دهیم، همین موضوع است. برای کسب مشاوره یا اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید به طور مستقیم از طریق راه‌های ارتباط با ما در ارتباط باشد. شرکت اسپیداد، به عنوان یکی از پیشگامان حوزه واردات و عرضه کنتاکتور آمادگی کاملی برای پاسخگویی به نیازهای شما دارد.
